امروز پنجشنبه ۲۵ خرداد ۱۴۰۲، چهلمین جلسه از سلسله مباحث باموضوع «ولایت فقیه» با تدریس حجت الاسلام والمسلمین دکتر ابراهیم کلانتری، تولیت حرم مطهر حضرت احمدبن موسی الکاظم شاهچراغ علیه السلام، در سالن شهید آیت الله دستغیب برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی و امور بین الملل آستان مقدس، تولیت حرم مطهر در این جلسه در ادامه بیان ادلّه قرآنی اثبات نظریه «ولایت فقیه»، ششمین دلیل قرآنی را «وجوب کفر به طاغوت»، عنوان کرد و گفت: قرآن کریم مراجعه و ارجاع دعاوی به طاغوت و تسلیم شدن در مقابل رأی وی را نقطه مقابل ایمان به خدا و تسلیم بودن در مقابل حضرت حق دانسته و مؤمنان را به کفر به طاغوت فرا می خواند.

وی تصریح کرد: قرآن کریم پس از آنکه در آیه ۵۹ سوره نساء، اطاعت از خدا، رسول  الله و اولی الأمر را بر مؤمنان واجب می  کند، به مذمّت گروهی می پردازد که به گمان خود در زمره مؤمنان هستند، امّا دعاوی خود را به طاغوت ارجاع و رأی طاغوت را بر رأی پیامبر(صلوات الله علیه) ترجیح می  دهند. خداوند متعال در آیه ۶۰ سوره نساء می فرمایند «أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ يَزْعُمُونَ أَنَّهُمْ آمَنُوا بِما أُنْزِلَ إِلَيْكَ وَ ما أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِكَ يُرِيدُونَ أَنْ يَتَحاكَمُوا إِلَى الطَّاغُوتِ وَ قَدْ أُمِرُوا أَنْ يَكْفُرُوا بِهِ وَ يُرِيدُ الشَّيْطانُ أَنْ يُضِلَّهُمْ ضَلالاً بَعِيداً» ، (ای پیامبر) آیا ندیده  ای کسانی را که گمان می  کنند به آنچه برتو نازل شده [=قرآن کریم] و آنچه پیش از تو نازل گردیده ایمان آورده  اند، (اما) می  خواهند داوری میان خود را به طاغوت ارجاع دهند، با آنکه دستور یافته  اند که به طاغوت کفر ورزند. شیطان می  خواهد(با این کار) آنان را به گمراهی دوری در اندازد.

تولیت حرم مطهر، پیرامون شأن نزول این آیه شریفه گفت: در ماجرای نزاع یک فرد یهودی با یک فرد مسلمان، بحث آنها به ارجاع دادن سمت قاضی می‌انجامد، فرد مسلمان، پیشنهاد مراجعه نزد قاضی یهودی را می‌دهد و فرد یهودی، پیشنهاد مراجعه نزد پیامبر(ص) را می‌دهد. یعنی بالعکس عمل می‌کنند، یهودی تمایل به پیامبر اکرم(ص) داشت و مسلمان، تمایل به قاضی یهودی، علتش این بود که فرد مسلمان می‌دانست که نمی‌تواند با رشوه، نظر پیامبر(ص) را عوض کند، لذا پیشنهاد قاضی یهودی را داد که بتواند با دادن پول و رشوه نظر او را به نفع خود تغییر دهد. یهودی هم همین نظر را داشت که اگر به قاضی یهودی مراجعه شود ممکن است به دلیل دریافت رشوه، علیه من حکم دهد، لذا پیشنهاد پیامبر(ص) را داد چون با اینکه به حضرت ایمان نداشت ولی می‌دانست که عادل است و با پول نمی‌شود رأی او را به دست آورد.

وی ادامه داد: قرآن کریم در آیه آیه ۶۰ سوره نساء، تکلیف این قضیه را مشخص کرده است. این آیه در خصوص فردی است که به گمان خود، هم به قرآن و هم به کتاب های پیشین ایمان آورده بود، « يَزْعُمُونَ أَنَّهُمْ آمَنُوا بِما أُنْزِلَ إِلَيْكَ وَ ما أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِكَ» ولی « يُرِيدُونَ أَنْ يَتَحاكَمُوا إِلَى الطَّاغُوتِ» اراده کردند که دعوای خود را نزد طاغوت ببرند. « وَ قَدْ أُمِرُوا أَنْ يَكْفُرُوا بِهِ» در حالیکه این ها یقیناً امر شدند که به طاغوت کفر بورزند. آن فرد مسلمان می‌دانست که اگر دعوا را نزد طاغوت ببرد بر خلاف قرآن عمل کرده است و قرآن، آن را نهی کرده است، اما مع الأسف نمی‌توانست از منافع مادی خود بگذرد.

این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه در قرآن کریم به انسان مؤمن امر شده که به طاغوت، کافر شود، در توضیح معنای «طاغوت» گفت: واژه «طاغوت» اسم مصدر از مادّۀ «طَغَی» و به معنای طغیان‌گر و متجاوز از حدود می باشد و عبارت است از شیئ و یا انسانی که از حدود تجاوز کرده. مثلا انسان جاهلی، سنگی را در مقابل قرار داده و بگوید "هَذِه آلِهَتُنا" این خدای ماست، یعنی سنگی را که ارزش آن فقط یک شیء مادی بوده در حد خدا قرار دهد. در این حالت، یک شیء از حد خود فراتر رفته است. از این رو به بت  هایی که مورد پرستش مشرکان قرار می گیرند، طاغوت گفته می شود.

وی ادامه داد: برخی مانند ایزدی‌های عراق و سوریه، ماه‌پرست هستند، که در جریان حملات داعش، ماهیت این افراد هویدا شد - در کتاب «آخرین دختر» (اثر نادیا مراد و جنا کراجسکی) که جریان اسارت دختر ایزدی توسط داعش را بیان می‌کند، هم افکار، هم سبک زندگی ایزدی‌ها  و هم قتل عام شدنشان توسط داعشی‌ها تشریح شده است. - این افراد، ماه را به عنوان خدای خود می‌پرستند، یا به عنوان نمونه دیگر ستاره‌پرستان که در قرآن بیان شده است. ( « فَلَمَّا جَنَّ عَلَيْهِ اللَّيْلُ رَأَى كَوْكَبًا  قَالَ هَذَا رَبِّي» ( سوره انعام، آیه 76) « هنگامی که (تاریکی) شب او را پوشانید، ستاره‌ای مشاهده کرد، گفت: «این خدای من است؟» )

حجت الاسلام والمسلمین دکتر کلانتری حاطرنشان کرد: پس گاهی یک شیء، امثال ماه و خورشید و ستاره، از حد خود فراتر برده می‌شود، که در نگاه قرآن، طاغوت عنوان می‌شود. همچنین به انسان هایی که از حدودی که خدا مشخص کرده، تجاوز می‌کنند، سر به طغیان زده، برخلاف حکم خدا حکم می کنند و به حکم خدا رضایت نمی دهند نیز طاغوت گفته می شود. از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) روایت شده است که این آیه همه افرادی را که داوری خود را نزد افرادی می  برند که بر خلاف حق حکم می کنند، شامل می شود. ( بنگرید به: شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص ۲۳۸، همچنین: طبرسی، مجمع البیان، ج۳، ص۱۰۱)

رئیس انجمن علمی انقلاب اسلامی گفت: برخی از مفسران، طاغوت را به «کُلُّ طاغٍ تعد الحُدودَ والمرادُ حُکّامُ الجَور»، هر طغیان  گری که از حدود تجاوز کرده که مراد همان حاکمان جور است، تفسیر کرده  اند. (حسینی شیرازی، تبیین القرآن،  ج۱، ص۹۹)، «تعَدَّ» به معنای تجاوز کردن و "حاکمان جور" نیز از اصطلاحات رایج در روایات اهل بیت(ع) و پیامبر اکرم(ص) است. و برخی دیگر این واژه را به «مَن یحکم بغیر ما اَنزَلَ اللهُ»،  هر کس که به غیر آنچه خداوند نازل کرده حکم کند، تفسیر کرده  اند. (شبّر، تفسیر شبر، ج۱، ص ۱۱۸)، «ما اَنزَلَ اللهُ» یعنی قرآن و البته بر اساس قرآن، فرمایشات پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) هم می‌شود جزئی از «ما اَنزَلَ اللهُ» که هر کس به غیر از این ها حکم دهد و حکمرانی کند، طاغوت است.

وی در تبیین مفهوم «حدود» گفت: «حدود» عبارت است از احکام شرعی به صورت مطلق و همان خطوط شرعی که خداوند معین نموده، از این  رو حدود را می توان مترادف با «ما انزل الله» دانست. «كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ» (سوره بقره، آیه ۱۸۳) یک حکم شرعی و یکی از حدود الهی در اصطلاح قرآن است. «أَقِمِ الصَّلَاةَ» (سوره طه، آیه ۱۴)، هم یک حکم شرعی است. «وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا» (سوره حجرات، آیه ۱۲) از حدود شرعی است. «تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا» (سوره نساء، آیه۵۸) هم یک حد شرعی است. «وَالسَّارِقُ وَالسَّارِقَةُ فَاقْطَعُوا أَيْدِيَهُمَا» (سوره مائده، آیه ۳۸)، «الزَّانِيَةُ وَالزَّانِي فَاجْلِدُوا كُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا مِائَةَ جَلْدَةٍ» (سوره نور، آیه۲)، همه این ها نمونه هایی از حدود شرعی هستند.

تولیت حرم مطهر خاطرنشان کرد: توجه داشته باشید که واژه «حدود» در کاربردهای قرآنی با کاربرد همین واژه در فقه و حقوق متفاوت است. «حدود» در کاربردهای قرآنی به معنای احکام و دستورالعمل  های الهی است، در حالی که «حدود» در اصطلاح فقه و حقوق به معنای مجازات هایی است که خداوند برای برخی از گناهان مشخص کرده است، مانند قطع ید برای سارق و ...

وی اضافه کرد: گاهی در عبارتِ "حدود" اشتباه برداشت می‌شود؛ مثلاً گفته شده است که "حجاب" از حدود نیست، چون حدود چند مورد خاص از جمله قطع ید سارق و... است. حجاب، قطعاً از حدود و احکام الهی در اصطلاح قرآن است. مثل نماز و روزه و.... که حکم واجب و از حدود الهی است. نه اینکه چون برای حجاب حد شرعی(تازیانه و...) در نظر گرفته نشده پس نتیجه‌گیری شود که از حدود شرعی نیست. عبارت « وَمَنْ يَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ» (سوره بقره، آیه ۲۲۹) که خداوند می‌فرماید اگر کسی از حدود الهی تجاوز کند، گناه محسوب شده و از ستمکاران است. این حدود، قطعاً شامل حجاب هم می‌شود. حجاب هم از حدود شرعی است همچنان که نماز و روزه و امر به معروف و نهی از منکر در نگاه قرآن، از حدود شرعی است. پس هر طغیانگری که از حدود خداوند تجاوز می‌کند، حکم خدا را زیر پا گذاشته و در اصطلاح به او طاغوت گفته می‌شود.

حجت الاسلام والمسلمین دکتر کلانتری، در ادامه با توجه به مطالب ذکر شده، در توضیح مفهوم طاغوت از منظر قرآن کریم گفت: بر این اساس «طاغوت» در اصطلاح قرآن عبارت است از «هر کس که از حدود الهی و آنچه در وحی و شریعت آسمانی تعیین شده است تجاوز نماید، یعنی احکام الهی را رها و دستور و حکم دیگری را جایگزین دستورات و احکام الهی نماید». برای چنین کسی می توان مصداق های متنوعی را سراغ نمود، یکی از این مصادیق، شیطان است. حکم خدا سجده بر آدم بود. « فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ...» (سوره بقره، آیه ۳۴) شیطان نپذیرفت و سجده نکرد. کفّاری که به عمد کافرند، یعنی کسی‌که حق را شناخته و عناد می‌ورزد و نیز حاکمان جور که حکم خدا را زیر پا گذاشته و بر اساس امیال خود حکم می‌کنند، انسان های فاسق که علناً دست به فسق و گناه می‌زنند و نیز قُضات سوء، که علی رغم عِلم به حکم خدا، بر خلاف آن حکم صادر می‌کنند، از مصادیق بارز طاغوت هستند. در آیه ۲۵۷ سوره بقره می خوانیم « اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَالَّذِينَ كَفَرُوا أَوْلِيَاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ يُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُمَاتِ أُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ» خدا ياور مؤمنان است. ايشان را از تاريكي ها به روشنى مى‌برد. ولى آنان كه كافر شده‌اند، طاغوت ياور آنهاست، كه آنها را از روشنى به تاريكي ها مى‌كشد. اينان جهنميان هستند و همواره در آن خواهند بود.

تولیت حرم مطهر در ادامه به بیان دیدگاه امیرمومنان حضرت علی بن ابیطالب علیه السلام، پیرامون مفهوم «طاغوت» پرداخت و گفت: این امام همام می فرمایند: «کُلُّ حَاکِمٍ یَحْکُمُ بِغَیْرِ قَوْلِنَا أَهْلَ الْبَیْتِ فَهُوَ طَاغُوتٌ وَ قَرَأَ «یُرِیدُونَ أَنْ یَتَحاکَمُوا إِلَی الطَّاغُوتِ وَ قَدْ أُمِرُوا أَنْ یَکْفُرُوا بِهِ ...»( مستدرک الوسایل، ج۱۷، ص۲۴۴/ دعایم الإسلام، ج۲، ص۵۳۰)   یعنی هر حاکمی که به غیر رأی و نظر ما اهل بیت [= خلاف مکتب اهل بیت (ع)]، حکم کند، طاغوت است. بعد از این سخن، امام علی(ع) آیه ۶۰ سوره مبارکه نساء را تلاوت فرمودند: «یُرِیدُونَ أَنْ یَتَحاکَمُوا إِلَی الطَّاغُوتِ وَ قَدْ أُمِرُوا أَنْ یَکْفُرُوا بِهِ ...». امام در اینجا مصداق طاغوت را حاکم جور، یعنی حاکمی که بر خلاف حکم اهل بیت(ع) حکم می‌کند، معرفی نموده است. برخی حکم امام را استخراج می‌کردند و تعمداً عکس آن را انجام می‌دادند.

این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه خداوند متعال دو مأموریت اصلی برای انبیاء، تعریف کرده است، به آیه ۳۶ سوره نحل اشاره کرد و گفت: قرآن یکی از مأموریت  های اصلی همه پیامبران الهی را بر حذر داشتن مردم از طاغوت دانسته و چنین می  گوید: «وَ لَقَدْ بَعَثْنا فِي كُلِّ أُمَّةٍ رَسُولاً أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ اجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ»، به تحقیق در هر امّتی پیامبری را مبعوث کردیم تا مردم را به عبادت خدا و اجتناب از طاغوت امر نمایند.

وی ضمن بیان آیت الکرسی، خاطرنشان کرد: در نگاه قرآن کریم انسان هایی که به طاغوت کفر ورزیده و از آن سوی به خداوند ایمان آورده اند به ریسمان محکمی تمسّک جسته اند که هیچگاه گسست و پارگی در آن نخواهد بود: «فَمَن یَکفُر بالطّاغوتِ وَ یُؤمِن بالله فَقَد استَمسکَ بالعُروةِ الوُثقی لَا انفِصامَ لَها» (آیه ۲۵۶ سوره بقره).

تولیت حرم مطهر در ادامه، پنج نتیجه از آیه ۶۰ سوره نساء، احصاء کرد و گفت: نخستین نتیجه که با تأمل در آیه شریفه به دست می آید این است که صدر آیه شریفه [= یریدون ان یتحاکموا الی الطاغوت] گرچه از ارجاع داوری به طاغوت – که یکی از مصادیق امور اجتماعی است – سخن گفته و چنین کاری را مذموم و خلاف ایمان شمرده است؛ اما ذیل آیه [=و قد امروا ان یکفروا به] از یک حکم کلی الهی پرده بر می دارد که عبارت است از «وجوب کفر به طاغوت به صورت عام و در همه حوزه  ها». در حقیقت ذیل آیه به ترسیم یک کبرای کلی می پردازد که می توان برای آن مصادیق متعددی برشمرد که یکی از آن مصادیق، پرهیز از ارجاع داوری به طاغوت است.

رئیس انجمن علمی انقلاب اسلامی در توضیح دومین نتیجه گفت: وجوب کفر به طاغوت برای عموم مؤمنان، یک حکم کلی، عام، جاودانه و فرا زمانی است ( بنگرید به: مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۳، ص۴۴۷). به همین سبب ارجاع داوری به طاغوت توسط انسان مؤمن، خلاف این حکم کلی است و نزد خداوند، مذموم و خلاف ایمان شمرده شده است. با توجه به اینکه وجوب کفر به طاغوت یک قاعده و دستورالعمل فرا زمانی است، به همین سبب مؤمنان در عصرها و نسل های متوالی مخاطب آن بوده، همانگونه که عصر پیامبر(صلوات الله علیه) مؤمنان مکلّف به این حکم بوده، در عصرهای پس از پیامبر(ص) و از جمله عصر غیبت نیز این تکلیف، ساری و جاری است.

وی در توضیح سومین نتیجه ای که از آیه شریفه دریافت می شود، گفت: مقتضای ایمان حقیقی به خدا و وحی آسمانی، کفر نظری و عملی به طاغوت است. از این رو انسان مؤمن نه فقط در عقیده و نظر، طاغوت را باطل می  داند، که در عمل نیز هیچگاه طاغوت را مرجع و تکیه گاه خود قرار نمی دهد، داوری خود را به طاغوت نمی برد و تسلیم رأی و نظر طاغوت نمی شود.

تولیت حرم مطهر پیرامون چهارمین نتیجه گفت: کفر به طاغوت که عموم مؤمنان به آن مکّلف شده  اند، فقط در حوزه مسائل و روابط فردی خلاصه نمی  شود، بلکه مسائل و روابط اجتماعی مؤمنان و سکان هدایت جامعه را نیز شامل می شود. از این رو مؤمنان هرگز مجاز نمی باشند در اداره امور جامعه دینی، طاغوت را مرجع و تکیه گاه خود قرار دهند، بلکه در این حوزه نیز باید به طاغوت کفر بورزند.

وی تصریح کرد: مفهوم روشن این سخن این است که انسان مؤمن همان گونه که در مسایل فردی، حدود و مرزهای الهی و شریعت اسلامی را ملاک رفتار خود قرار می دهد، در حوزه مسایل اجتماعی نیز همین مرزها ملاک رفتار او می باشند.

حجت السلام والمسلمین دکترکلانتری، ضمن تاکید بر اهمیت شناخت حدود الهی در همه حوزه ها، به پنجمین نتیجه ای که از این آیه شریفه، احصاء می گردد اشاره کرد و گفت: کفر به طاغوت در گرو شناخت طاغوت است و شناخت طاغوت آنگاه امکان پذیر می گردد که حدود و مرزهای الهی در همه عرصه ها به درستی شناخته شوند. اگر حدود و مرزهای الهی شناخته نشوند نمی توان به درستی تشخیص داد که چه کسی از این مرزها تجاوز کرده و مصداق طاغوت شده است. از این رو، «حکم الهیِ وجوب کفر به طاغوت» مستلزم ضرورت «آگاهی از حدود و مرزهای الهی» است. چنین آگاهی خطیر و گسترده ای در گرو شناخت تخصصی دین خدا و یا مراجعه به دین شناسان خبره در هر عصری است.

رئیس انجمن علمی انقلاب اسلامی، در ادامه ضمن جمع بندی مطالب، نتیجه نهایی که از آیه ۶۰ سوره نساء، احصاء می شود را بیان کرد و گفت: بر اساس آیه شریفه، انسان مؤمن در عصر غیبت نیز مکلّف به «کفر نظری و کفر عملی به طاغوت» است. انسان مؤمن همانگونه که در باور و اعتقاد، طاغوت را نامشروع و نقطه مقابل خدا می داند، در عمل نیز داوری خود را به طاغوت ارجاع نمی دهد و از هرگونه تکیه، مراجعه و واگذاری امور خود به طاغوت نیز اجتناب می  ورزد و چنین کاری را خلاف حکم خدا و نامشروع می داند.

تولیت حرم مطهر ادامه داد: از سوی دیگر، انسان مؤمن در عصر غیبت نیز همانند انسان مؤمن در عصر پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) و یا عصر حضور امامان معصوم(علیهم السلام) برای شناخت حدود و مرزهای الهی در همه عرصه  ها، چه فردی و چه اجتماعی به عالِم ترین و پرهیزگارترین دین شناسان عصر خویش مراجعه می کند و بدینوسیله به شناخت طاغوت، یعنی آن کس که از حدود الهی تجاوز کرده است نائل می  شود. این شناخت مقدمه لازم برای کفر نظری و عملی به طاغوت است. محصول کفر به طاغوت نیز این خواهد شد که انسان مؤمن در عصر غیبت در کلیه امور خود، اعم از فردی و اجتماعی، با تقواترین و عادل ترین دین  شناسان عصر خویش را مرجع و تکیه  گاه خود قرار داده و امور خود را به چنین انسان  هایی واگذار می کند، زیرا نقطه مقابل طاغوت، انسان مؤمنی است که افزون بر شناخت دقیق دین خدا، حدود و مرزهای الهی را محترم شمرده، رفتار خود را مو به مو بر آنها تطبیق می کند و به غیر دین خدا حکم نمی کند. از چنین انسان مؤمنی در اصطلاح به «فقیه جامع شرایط» تعبیر می کنیم.

شایان ذکر است در ادامه نشست امروز، حجت الاسلام والمسلمین دکتر کلانتری، پاسخگوی سوالات شرکت کنندگان بودند، هم اکنون این سوالات و پاسخ های تولیت حرم مطهر، در فایل صوتی جلسه، در سایت حرم مطهر قابل استماع است.

سلسله مباحث با موضوع "ولایت فقیه"، پنجشنبه‌ها از ساعت ۸ صبح در سالن شهید آیت الله دستغیب برگزار و به صورت زنده از کانال آپارات به نشانی aparat.com/shahecheragh/live پخش می گردد. همچنین متن بیانات تولیت حرم مطهر و  فایل های صوتی و تصویری کامل جلسات به همراه پرسش و پاسخ ها در بخش ویژه سلسله مباحث ولایت فقیه در پایگاه اطلاع رسانی آستان مقدس حضرت شاهچراغ علیه السلام، به نشانی shahecheragh.ir/velayat قابل دریافت است.

همچنین علاقه‌مندان با عضویت در کانال ایتای eitaa.com/shahecheragh_velayat می توانند اخبار، اطلاعیه ها و خلاصه هر جلسه را مطالعه فرمایند.

از عموم علاقه‌مندان، به‌ویژه دانشجویان دانشگاه ها و طلاب حوزه های علمیه برای شرکت در این جلسات، دعوت به عمل می آید.