امروز پنجشنبه، ۱۱ اسفند ۱۴۰۱، جلسه سی‌ و یکم از سلسله مباحث با موضوع "ولایت فقیه" با تدریس حجت الاسلام والمسلمین دکتر ابراهیم کلانتری، تولیت حرم مطهر حضرت احمدبن موسی الکاظم شاهچراغ علیه السلام، در سالن شهید آیت الله دستغیب برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی و امور بین الملل آستان مقدس، تولیت حرم مطهر در ابتدای این جلسه، ضمن تبریک اعیاد مبارک شعبان المعظم و بیان خلاصه ای از جلسات گذشته، به بررسی سوّمین برهان از ادلّه اثبات «ولایت فقیه» پرداخت و اظهار کرد: اين دليل از سه مقدمه تشكيل شده است که اگر این مقدمات به درستی مورد توجه قرار گیرند ما را به نتیجه مورد نظر خواهند رساند.

وی در توضیح مقدمه نخست گفت: به اعتقاد عموم مسلمانان، اعم از شیعه و سنی، اسلام دين خاتم الهی است كه كليه قوانين و احكام آن جاودانه تا پايان عمر دنيا بر اعتبار خود باقي است. جاودانگی احکام و قوانین اسلام بدین معناست که مؤمنان در همه عصرها و نسل ها باید بر پایه همین قوانین، زندگی فردی و اجتماعی خود را به سامان برسانند. پشت کردن به احکام اسلام و جایگزین کردن دستورالعمل ها و قوانین دیگر به جای آنها کفر عملی به ابدیت و جاودانگی اسلام است.

این استاد حوزه و دانشگاه، خاطرنشان کرد: ابدیت اسلام و ختم نبوت، جزو ضروریات دین اسلام است. دلیل این که یک فرد بهایی، مرتد شمرده می شود، این است که این مورد ضروری دین، یعنی ابدیت اسلام و ختم نبوت با پیامبری حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) و جاودانگی و ابدیت آخرین شریعت آسمانی تا پایان عمر دنیا را انکار کرده است.

وی با بیان اینکه معنای ختم نبوت، کمال دین است، گفت: ختم نبوت به معنای این است که آخرین دین، چیزی کم و کسر ندارد و به کمال خود رسیده و معنای دیگرش این است که دینِ خاتم پاسخگوی همه نیازهای بشر تا آخر عمر دنیا است و بر اساس آن باید زندگی را پیش برد. کمال دین و جاودانگی دین، هر دو لازمه ختم نبوت است و در این خصوص که باور عموم مسلمین است، شیعه و سنی با هم هیچ اختلاف نظری ندارند. این موضوع، هم آیه صریح در قرآن دارد و هم پیامبر اکرم(ص) در فرمایشات متعدد، علی الدوام این را بیان داشته اند و بارها بر «لانَبيَّ بعدي»  تاکید کرده اند.

تولیت حرم مطهر ادامه داد: خداوند متعال در قرآن کریم و در آیه ۴۰ سوره احزاب می فرماید «مَا كَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِنْ رِجَالِكُمْ وَلَكِنْ رَسُولَ اللَّهِ وَخَاتَمَ النَّبِيِّينَ» یعنی محمّد، پدر هیچ یک از رجال شما نیست، او رسول خدا و خاتم پیامبران است. قرائت رایج در جهان اسلام «خَاتَمَ النَّبِيِّينَ» است - به فتحه - و خَاتِمَ النَّبِيِّينَ نیست. از قرائت های چهارده گانه قرآن، فقط در یک قرائت شاذ، خَاتِمَ النَّبِيِّينَ گفته شده است. بر اساس معنای هر دو قرائت، بعد از نبی مکرم اسلام(ص) هیچ پیامبری نخواهد آمد و نبوت خاتمه پیدا می کند. خاتَم به معنای پایان، و خاتِم به معنای پایان بخش است، تغییر اِعراب و قرائت ها، در معنا هیچ تاثیری ندارد.

وی در ادامه به ادعای واهی پیروان فرقه ضاله بهائیت، در این باب اشاره کرد و گفت: اما بهایی ها برای این که مسیر خود را هموار کنند، اینگونه می گویند که خاتم به معنای انگشتری، یعنی زینت پیامبران است، و می شود بعد از پیامبر اسلام، پیامبر دیگر بیاید و آمده است. پاسخ این است که اگر بررسی شود که انگشتری به چه معنا است و چرا به انگشتر، خاتم گفته اند، این ادعای واهی رد می شود؛ در زمان های گذشته، با انگشتر مُهر می زدند و انگشتری، نقش مُهر را داشته است. و نه به معنای زینت، بلکه به معنای مُهری است که برای نشان دادن ختم یک نوشته به کار برده می شده است. به عنوان مثال، عبارت «العزّة‌ لله احمدبن موسی» مهری بوده که در انگشت می کردند، لذا با این دلیل نمی شود ادعای بهائیت را اثبات کرد، ضمن اینکه خود پیامبر اکرم (صلوات الله علیه) این را متذکر شده اند که بعد از من پیامبری نخواهد آمد. همچنین آیه ۳ سوره مائده « الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَكُمُ الإِسْلاَمَ دِينا – امروز دین شما را کامل کردم؛ و نعمت خود را بر شما تمام نمودم؛ و اسلام را به عنوان آیین جاودان شما پذیرفتم» بیانگر همین موضوع است که دین کامل شد. و کامل شدن دین به این معنا است که نیازی به دین جدید نیست و هر چه باید می آمده، آمده است. و البته ده ها دلیل دیگر برای این موضوع است. این یکی از اعتقاد ضروری عموم مسلمان ها است. ختم دین آسمانی اسلام به معنای کمال اسلام و جاودانگی اسلام است.

رئیس انجمن علمی انقلاب اسلامی در توضیح دومین مقدمه برای سومین دلیل از ادله اثبات ولایت فقیه گفت: بخش عمده اي از قوانين و دستورالعمل هاي قطعي اسلام به صورت مستقيم و يا غير مستقيم به زندگي اجتماعي انسان، چگونگي اداره جامعه و تنظيم روابط اجتماعي، اقتصادي، حقوقی، سياسي و فرهنگي آدميان اختصاص دارد.

وی در ادامه به تعبیر امام خمینی (قدس سره) در این زمینه اشاره کرد و گفت: حضرت امام(رحمت الله علیه) در کتاب ولایت فقیه می فرماید: «نسبت اجتماعيات قرآن با آيات عبادى آن، از نسبت صد به يك هم بيشتر است! از يك دوره كتاب حديث، كه حدود پنجاه كتاب است و همه احكام اسلام را در بردارد، سه چهار كتاب مربوط به عبادات و وظايف انسان نسبت به پروردگار است؛ مقدارى از احكام هم مربوط به اخلاقيات است؛ بقيه همه مربوط به اجتماعيات، اقتصاديات، حقوق، و سياست و تدبير جامعه است.»

تولیت حرم مطهر تصریح کرد: احكام و قوانين حقوقي، جزايي، تجارت، ماليات، جهاد، دفاع، صلح، امر به معروف و نهي از منكر، قضاوت،  انفال، اراضي و ... از اين قبيل اند. با توجه به جاودانگي اسلام،  كليه اين قوانين نيز تا پايان عمر دنيا معتبر خواهند بود.

حجت الاسلام والمسلمین دکتر کلانتری اظهار کرد: وقتی کتاب انجیل را باز می کنیم، اکثر آن شعر است و کتابی تحریف شده، شامل سروده های مختلف و دل نوشته ها و قهر و آشتی های مختلف بین اشخاص است. با این وضع، البته که یک فرد مسیحی حق دارد بگوید فکری به حال حقوق اجتماعی، مدنی، تجارت و حکومت کنیم، چون این موارد در کتابشان نیست، ولی وقتی قرآن را باز می کنیم - « الَّذينَ إِن مَكَّنّاهُم فِي الأَرضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَآتَوُا الزَّكاةَ وَأَمَروا بِالمَعروفِ وَنَهَوا عَنِ المُنكَرِ وَلِلَّهِ عاقِبَةُ الأُمورِ (آیه ۴۱ سوره حج) » - اقامه نماز که عبادی ترین عمل در اسلام است، بُعد اجتماعی دارد، «إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ(آیه ۴۵ سوره عنکبوت)»، فحشا و منکر بُعد اجتماعی دارد و قاعدتاً نماز هم بُعد اجتماعی پیدا می کند. و یا بعد اجتماعی حج را که یکی از عبادات الهی است مطرح می کند که همانا یکی از آثارش این است که مسلمانان در کنار هم قرار بگیرند و در مقابل دشمن هم افزایی داشته باشند. « بَرَاءَةٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى الَّذِينَ عَاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ(آیه ۱ سوره توبه)»، برائت از کفار بحث سیاسی است. همینطور قرآن، موضوع جهاد را که مطرح می کند همه اش سیاسی است. ما طلبه ها شرح لمعه را که می خوانیم، اول کتاب طهارت، بعد کتاب صلاة و بعد کتاب الصوم و بعد کتب مسائل اجتماعی و اقتصادی اسلام است.

وی خاطرنشان کرد: ایراد بزرگی که برخی به اصطلاح روشنفکران دینی ما دارند - چون غالباً در فضای غرب و دانش آموخته غرب هستند و شناختی نسبت به قرآن و روایات و کتب فقهی و کلامی شیعه ندارند - این است که همان قضیه ای که در آنجا نسبت به عهدین و کتاب مقدس و مسائل اجتماعی است، عین آن را می خواهند کپی و در اینجا پیاده کنند. اینکه انسانی مسلمان، دین خودش را نمی شناسد و می گوید من مسلمان هستم اما در همه چیز تابع کفر و مکتب دیگری است که با اسلام هیچ رابطه ای ندارد.

تولیت حرم مطهر ادامه داد: وقتی به سراغ منابع اصیل اسلامی می آییم، سرمان بلند است، نام قرآن را با افتخار به زبان می آوریم، چون حتی یک آیه از آن کم و زیاد نشده است و به اعتقاد همه مستشرقین جهان، یعنی کسانی که مسلمان نیستند اما راجع به قرآن کار کرده اند، در همه جهان اسلام از قرون گذشته تا به امروز، قرآن یک نسخه است و چیزی غیر از این نیست. اما تورات و انجیلی که به عنوان کتب مقدس یهودیان و مسیحیان، در اختیار ما هست، قطعاً دست نوشته بشر است و وحی آسمانی نیست.

وی خاطرنشان کرد: این هایی که برای کشور، فریاد لیبرال دموکراسی سر می دهند، یقین داشته باشند که قطعاً این شیوه اداره حکومت در ایران اسلامی جواب نمی دهد، چون زیر بناهای اعتقادی در اینجا، بر اساس قرآن است. در کشورهای مبتنی بر لیبرالیسم غربی، در یک جلسه پارلمان، به راحتی می شود همجنس بازی را قانونی کرد اما برای انسان مسلمان که به قرآن اعتقاد دارد، نمی شود چنین چیزی را تصویب کرد، اگر بخواهیم لیبرالیسم را اینجا پیاده سازی کنیم باید این ها را هم قبول کنیم که مصداق کفر و شرک است و جزایش اعدام می باشد.

این استاد حوزه و دانشگاه پیرامون مقدمه سوم برای سومین دلیل از ادله اثبات ولایت فقیه گفت: توجه به ماهيت اين گروه از احكام و قوانين و تحليل دقيق آنها اين حقيقت را در اختيار مي گذارد كه اجرايي شدن آنها در گرو تشكيل نظام سياسي و برپا شدن ساختار حكومتي معيني است كه اولاً: مؤمن به اصل اسلام و جاودانگی آن تا پایان عمر دنیا باشد؛ ثانیاً: اين بخش عمده از احكام اسلام را به درستي بشناسد و ثالثاً: به اجراي دقيق آنها ملتزم باشد، اسير تمايلات باطل نشود و مقهور قدرت هاي طاغوتي قرار نگيرد.

وی اضافه کرد: این سه ویژگی را حکومت باید داشته باشد. اگر بخواهیم باورمان را به جاودانگی اسلامِ جامع که بخش اصلی و عمده اش اداره جامعه است تا آخر ادامه دهیم، باید این نوع حکومت تشکیل شود و غیر از این نمی شود.

تولیت حرم مطهر در ادامه اینگونه نتیجه گرفت که ابديت و جاودانگي احكام و قوانين اجتماعي، سياسي و فرهنگي اسلام عقلاً در گرو تشكيل نظام سياسي و دستگاه حاكميتي خاصي است كه از سه ركن ایمان به اسلام، شناخت دقيق احكام الهي اجتماعی آن و التزام عملي به همه آنها برخوردار باشد. چنين حاكميتي در عصر غيبت، جز با محوريت فقيه عادل، پرهيزگار، زمان شناس و مدير و مدبر و شجاع امكان پذير نمي باشد.

وی خاطرنشان کرد: تاکید اصلی دلیل سوم بر روی ابدیت احکام اسلام به ویژه احکام اجتماعی، سیاسی و فرهنگی اسلام است، و این اقتضا می کند حاکمیتی خاص شکل بگیرد. در صدر اسلام، پیامبر اکرم(صلوات الله علیه) در راس حاکمیت اسلام بوده است و بَعد از ایشان، ائمه معصومین علیهم السلام، در راس بودند و معتقدیم که در غیاب این اعاظم و در عصر غیبت، طبق تعبیر جلسه قبل، فقیه اَعلم، اَتقی و اَقوی، باید در راس باشد.

رئیس انجمن علمی انقلاب اسلامی در ادامه به بیان نكاتي پيرامون دليل سوم از ادله اثبات ولایت فقیه پرداخت و گفت: اولین نکته ای که باید مدنظر قرار بگیرد این است که مقدمه نخست اين دليل برگرفته از آیات و روایات قطعی و متعددي است كه در منابع اسلامي به روشني به تبيين آنها پرداخته شده است. مقدمه دوم این دلیل نیز بر آیند نهاییِ استقراء و جستجو در منابع اصیل اسلامی است که خود یک روش تجربی و تحلیلی است؛ اما مقدمه سوم آن مقدمه اي عقلي است كه از تجزيه و تحليل عقلي احكام و قوانين اجتماعي اسلام به دست مي آيد و در مفاد آن هيچ شك و ترديدي وجود نخواهد داشت. شكل برهان نيز شكلي منطقي و استدلالي است  و از اين جهت نيز نمي توان در آن خدشه اي وارد كرد. بر اين اساس اين دليل در شمار براهين مركب از عقل و نقل جاي مي گيرد.

وی پیرامون دومین نکته حائز اهمیت در مورد دلیل ذکر شده برای اثبات ولایت فقیه گفت: اين برهان پيش از آنكه در موضوع ولايت فقيه مورد استناد قرار گيرد، در موضوع امامت و وصايت امامان معصوم(علیهم السلام) مورد استناد قرار مي گيرد؛ زيرا يكي از ادله عقلي برضرورت امامت، ابديت و جاودانگي احكام و دستورالعمل-هاي اسلام است. چنين ابديتي اقتضا مي كند كه همواره در كنار قرآن، انسان هاي كامل، آگاه به دين خدا و توانا در اجراي احكام الهي حضور داشته باشند. مصداق اتم و اكمل چنين انسان هايي پس از رسول اكرم(ص)، امامان معصوم(ع) مي باشند.

تولیت حرم مطهر ادامه داد: بر همين اساس امام خميني(قدس سره) پس از تبيين اين برهان، چنين نتيجه مي گيرند: «همان دليلي كه بر ضرورت امامت اقامه مي گردد، همان دليل عيناً حكومت پس از غيبت امام عصر(عج) را لازم مي سازد، بويژه با طولاني شدن غيبت، كه شايد- العياذ بالله- به هزاران  سال نيز بيانجامد. پس آيا معقول است كه خداوند حكيم وضعيت امت اسلامي را به خود رها كند و تكليف آنان را روشن نكند و يا راضي به هرج و مرج و اختلال نظام آنان گردد و هيچ حكم شرعي معيني صادر نكند تا عذر بلاتكليفي آنان را از بين ببرد و حجت را بر آنان تمام كند؟»

وی اظهار کرد: همین برهانی که در اثبات امامت استفاده می کنیم، عیناً همین برهان تکلیف عصر غیبت را روشن می کند، اصل این است که باید در همه عصرها، حکومت و حاکمیت اسلام مستقر باشد و امام معصوم در راس حکومت قرار بگیرد اگر به هر دلیلی نشد یک درجه تنزل می دهیم. امام(رحمت الله علیه) در اول کتاب ولایت فقیه، همین برهان را به کار می برد. برخی به سبب بی دقتی تصور می کنند که امام خمینی(ره) در اثبات ولایت فقیه، به روایات استناد دارد، در صورتی که اینچنین نیست،  اتفاقاً ایشان اول برهان های عقلی را مطرح می کند و بعد در تایید ادله عقلی، استناد به روایاتی می کند که در آن ها به این اصل توجه شده است.

رئیس انجمن علمی انقلاب اسلامی گفت: نکته حائز اهمیت دیگر این است که امام خميني(قدس سره) پس از طرح  مقدمات برهان مذكور،  نتيجه مترتب بر آن مقدمات را به روشني تبيين نموده است. بخش هايي از كلام ایشان که در کتاب ولایت فقیه آمده است بدين قرار است: «اكنون كه دوران غيبت امام(ع) پيش آمده و بناست احكام حكومتي اسلام باقي بماند و استمرار پيدا كند و هرج و مرج روا نيست، تشكيل حكومت لازم مي آيد، عقل هم به ما حكم مي كند كه تشكيلات لازم است تا [...].  اكنون كه شخص معيني از طرف خداي تبارك و تعالي براي احراز امر حكومت در دوره غيبت تعيين نشده است. تكليف چيست؟ آيا بايد اسلام را رها كنيد؟ ديگر اسلام نمي خواهيم؟ اسلام فقط براي دويست سال بود؟ يا اينكه اسلام تكليف را معين كرده است، ولي تكليف حكومتي نداريم؟! يا اينكه حكومت لازم است؛ و اگر خدا شخص معيني را براي حكومت در دوره غيبت تعيين نكرده است، لكن آن خاصيت حكومتي را كه از صدر اسلام تا زمان حضرت صاحب(ع) موجود بود براي بعد از غيبت هم قرار داده است. اين خاصيت كه عبارت از علم به قانون و عدالت باشد در عدّه بيشماري از فقهاي عصر ما موجود است [...] اگر فرد لايقي كه داراي اين دو خصلت باشد به پا خاست و تشكيل حكومت داد، همان ولايتي را كه حضرت رسول اكرم(ص) در امر اداره جامعه داشت دارا مي باشد؛ و بر همه مردم لازم است كه از او اطاعت كنند.»

وی در ادامه به چهارمین نکته حائز اهمیت پیرامون سومین دلیل از ادله اثبات ولایت فقیه اشاره کرد و گفت: پيش از امام خميني(قدس سره) برخي از انديشمندان بزرگ اسلامي به همين برهان عقلي استناد و بوسيله آن بر ولايت فقيه در عصر غيبت استدلال نموده اند. فيض كاشاني، متوفای سال ۱۰۹۰ هجری قمری با تكيه بر همين برهان در کتاب مفاتيح الشرايع چنين مي گويد: «وجوب جهاد، امر به معروف و نهي ازمنكر، تعاون بر نيكي و تقوي، افتا، حكمِ به حق بين مردم، اقامه حدود و تعزيرات و ساير سياست هاي ديني از ضروريات دين است. اينها بخش بزرگي از دين به شمار مي آيند كه خداوند براي آنها پيامبران را مبعوث نموده كه اگر رها شوند نبوت تعطيل و ديانت رو به اضمحلال مي گذارد، فاصله مردم از خدا و انحراف از مسير حق فراگير و ناداني شيوع مي يابد، شهرها ويران و بندگان خدا نابود مي شوند – پناه مي بريم به خداوند از اينگونه مسايل – [...] به همين سبب فقيهان در عصر غيبت از سوي امامان معصوم (ع) براي اينگونه امور مأذون مي باشند.»

وی در پایان خاطرنشان کرد: مشابه همين استدلال دركلام مقدس اردبيلي، متوفای ۹۹۳ قمری و ميرزاي قمي متوفای ۱۲۳۱ قمری، نيز ديده مي شود. اگر علاقه مند به بررسی تاریخچه این اندیشه بودید، از شیخ مفید اولین فقیه عصر غیبت و متکلم و از چهره‌های برجسته شیعه در جهان اسلام در قرن چهارم هجری قمری شروع می شود.

شایان ذکر است در ادامه نشست امروز، حجت الاسلام والمسلمین دکتر کلانتری، پاسخگوی سوالات شرکت کنندگان بودند، هم اکنون این سوالات و پاسخ های تولیت حرم مطهر، در فایل صوتی جلسه، در سایت حرم مطهر قابل استماع است.

سلسله مباحث با موضوع "ولایت فقیه"، پنجشنبه‌ها از ساعت ۸ صبح در سالن شهید آیت الله دستغیب برگزار و به صورت زنده از کانال آپارات به نشانی aparat.com/shahecheragh/live پخش می گردد. همچنین متن بیانات تولیت حرم مطهر و  فایل های صوتی و تصویری کامل جلسات به همراه پرسش و پاسخ ها در بخش ویژه سلسله مباحث ولایت فقیه در پایگاه اطلاع رسانی آستان مقدس حضرت شاهچراغ علیه السلام، به نشانی shahecheragh.ir/velayat قابل دریافت است.

از عموم علاقه‌مندان، به‌ویژه دانشجویان دانشگاه ها و طلاب حوزه های علمیه برای شرکت در این جلسات، دعوت به عمل می آید.